Bakırköy Kadın doğum ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı ve Klinik Şefi Dr. S. Erdal Adal bebek.com'un sorularını cevapladı ve anne ve babaları büyüme geriliği konusunda uyardı.
bebek.com'un çocuklarda büyüme geriliği ile ilgili sorularını cevaplayan Dr. Erdal Adal "Süt çocukluğu, oyun çocukluğu, ergenlik dönemi büyümenin izlenmesi açısından çok önemli üç dönemdir. Büyümenin en hızlı olduğu dönem süt çocukluğu dönemidir. Çocuk ilk 1 yaşta toplam 25 cm. büyür, ağırlığı 3’e katlanır. Süt çocuğunun ikinci yaşında, çocuk 12 cm. büyür, kilo alımı da biraz daha düşer. Ergenlik dönemine kadar ise; yani oyun çağı, okul çağı döneminde yılda 4-7 cm. büyür. İkinci hızlı dönem, ergenlik döneminde ise; kalıtsal faktörlerin, genetik faktörlerin, beslenmenin ve çevresel faktörlerin etkisine bağlı olarak büyüme tetikleniyor. Ergenliğin nasıl başladığını bilmiyoruz, bu tetikleniyor. Bu dönemde, erkek çocuklar toplam 25-28 cm., kız çocukları da 20-25 cm. uzuyorlar. Tabii her çocuğun ergenliği kendine özel. Kız çocuklarının ergenliği en erken 8 yaş, erkeklerde ise 9 yaş civarında başlıyor. Türk çocukları için yapılmış çalışmalar var; kız çocukları için 10 yaş, erkek çocukları için ise 11-12’tür. Kız çocuklarında yılda 8 cm., erkek çocuklarında ise 9-10 cm. büyüme söz konusu olmalı. Kız çocuklarında adet dönemi başladığında büyüme hızı yavaşlıyor. Kız çocuklarında el bilek grafisinden kemik yaşı takip edilebilir; östrojen hormonunun etkisiyle açık olan kemikleşme noktaları kapanıyor ve büyüme temposu hızla yavaşlıyor. Adet görmeye başladıktan sonra kız çocukları 5-7 cm. daha uzayabilir." dedi.
bebek.com: - Büyüme geriliği nasıl anlaşılır?
Dr. S. Erdal Adal Aile, çocuğun büyümesini boy ve kilo artışına göre takip edebilir. Belirttiğimiz standartlar içinde bir gelişme sözkonusu değilse bazı şeyler yolunda gitmiyordur. ‘Anne-babaya çekmiştir’ ya da ‘dayısına, halasına çekmiştir’ diye dikkate almamak olmaz.
Öncelikle, ergenliğe kadar yılda ortalama 4cm.’den az büyüyorsa mutlaka bir çocuk doktoruna başvurmak gerekir. Senede bir kere çocuk mutlaka doktora götürülmeli ve büyüme eğrisinin neresinde olduğuna bakılmalıdır.
Burada, annenin hamilelik döneminden doğum hikayesine, gebelikte beslenmeden, bebeğin doğum şekline kadar pek çok kriter dikkate alınmalıdır. Ör; makat gelişli doğan bebekler, prematür bebekler, düşük kilolu doğan bebekler takip edilmelidir. Türk çocukları için hazırlanmış standart büyüme cetvelleri mevcuttur. Biz bunları dikkate alarak çocukların büyümesini değerlendiririz.
bebek.com: - Büyüme geriliği hangi oranda büyüme hormonu eksikliğinden kaynaklanır? Nasıl teşhis edilir?
Dr. S. Erdal Adal Çocuk polikliniklerine büyüme geriliği nedeniyle getirilen yüzde 80’i normaldir, ki bu grupta ailevi boy kısalığı veya yapısal büyüme gecikmesinden kaynaklanan boy kısalıkları da yer alır. Geri kalan yüzde 20’si ise patalojik nedenlerdir. İşte bu noktada; annenin hamilelik dönemi, down sendromu, turner sendromu, silver-russell sendromu gibi sebepler de çocukta büyüme geriliğine neden olabilir. Doğumsal kalp hastalıkları, astım, allerji, kötü kontrollü şeker hastalığı, iltihaplı barsak hastalığı, tiroid eksikliği gibi çocuğun kendisine ait nedenler de büyümeyi etkileyen faktörlerdir.
Büyümeyi engelleyen herhangi bir kronik hastalık olup olmadığına bakmak için; bir takım tetkikler yaparız önce. İdrar tahlili, iştahsızlığa, gelişim geriliğine neden olabilecek herhangi bir parazite karşı dışkı tahlili, allerji testleri, solunum yolu testleri yapılır. Büyümeyi engelleyen herhangi bir kronik rahatsızlık varsa nedeni belirlenir ve tedavi edilerek ekarte edilir. Bir hastalık iki yıldan fazla sürerse büyümeyi etkiler. Bodurluk, kavrukluk gibi durumlar özellikle büyümeyi engelleyen kronik hastalıklardan kaynaklanabilir. Bir de el bilek grafisi çekilir. Hastanın kemik yaşına bakılır. Ve problemin ailevi boy kısalığı mı, yapısal bozukluk mu, yoksa patalojik bir probleme mi dayalı karar verilir.
Çocuk yılda 4 cm.’den daha az uzuyorsa, kemik yaşı takvim yaşına göre 2 seneden fazla geriyse, anne-baba uzun fakat çocukta anne-babaya oranlandığında kısalık söz konusu ise o zaman büyüme hormonu eksikliğinden söz edilebilir.
bebek.com: - Büyüme hormonu eksikliği teşhisi nasıl konur?
Dr. S. Erdal Adal Teşhis, iki tane büyüme hormonu uyarı testi uygulanarak konur. Bu konuda uzman merkezler var, bu testler sadece buralarda yapılabilir. Büyüme hormonları düzeyleri ölçülür. Belirli değerlerin altında ise büyüme hormonu eksikliğinden söz edilebilir. Beyinsel bir patolojiyi dışlamak için büyüme hormonu ile ilgili bölgeyi, hipotalamus ve hipofizi gösteren bir beyin MR’ı çekiyoruz. Bir tümör ya da hipofiz bezi sapı kesisi gibi herhangi bir bulgu yoksa, ideopatik yani nedeni bilinmeyen büyüme hormonu eksikliği teşhisi koyabiliriz. El bilek grafisi de olumsuz sonuç verirse, hasta da büyümüyorsa, teşhis tam konulmuştur ve büyüme hormonu vermeye başlanabilir.
bebek.com: - Tedavide büyüme hormonunun yeri nedir?
Dr. S. Erdal Adal Büyüme hormonu; 1985’e kadar kadavraların hipofizlerinden elde ediliyordu. Bütün endokrin hastalıklarında böyleydi. Sonra birtakım virüsler ve nörolojik bulgulara rastlanınca bütün dünyada yasaklandı... Bugün tedavide rekombinant teknolojisiyle üretilen, birebir insan büyüme hormonu ile eşdeğer olan, herhangi bir yan etkisi olmayan ilaçlar kullanılıyor. Bu hastalar sosyal güvence altındadır. Yani; bu hastalıkta kullanılan ilaçlar devlet tarafından ödenmektedir.
Büyüme hormonu eksikliği tedavisine başladıktan sonra ilk yıl 10-12 cm. büyüme görülür. Bu çocuklar her ay ortalama 1 cm. büyürler. İkinci yıl, 7-9 cm, üçüncü yıl 6-7 cm. uzuyorlar. Geceleri yatmadan önce bu ilaç uygulanır. Çünkü; büyüme hormonu uykunun en derin olduğu dönemde salgılanır. Tedavide büyüme hormonu ilaçlarının yeri çok önemlidir.
bebek.com: - Aileler hangi durumlarda dikkatli olmalılar ve alarma geçmeliler?
Dr. S. Erdal Adal Erken teşhis için; şu belirtileri dikkate almak çok önemli. Büyüme hormonu eksikliği olan bebeklerde veya çocuklardaki tipik belirtiler; olgun insan yüzü, ince ses, boy kısalığı, karın bölgesinde yağlanma, erkek çocuklarda mikropenis, uzamış sarılık, yenidoğan döneminde kan şekeri düşüklüğü, çıkık ve geniş bir alın vs.
Biz bu konuda merkez hastanelerden biri olduğumuz için çok hasta görüyoruz. Faka genel olarak büyüme hormonu eksikliği görülme sıklığı 4 binde 1’dir.
Ne kadar erken tanı konursa, hastanın boy kaybı o kadar az olur. Fakat genel olarak; ergenlik döneminde farkedildiği için büyüme hormonu tedavisine başlama yaşı çok geç oluyor. 10-11 yaşında, çevrenin uyarısı ile büyümenin olmadığı farkedilebiliyor. Hasta zaman kaybetmiş oluyor.
bebek.com: - Tedavi ne zamana kadar devam etmelidir?
Dr. S. Erdal Adal Büyüme hormonu tedavisi; kemikleşme noktaları kapanana kadar devam eder. Büyüme hormonunun büyüme dışında bir takım etkileri var. Antidepresandır, osteoporozu azaltıyor, kemikleri ve kas gelişimini güçlendiriyor. Tedavi bittiğinde de bu hormonun kesilmesinden kaynaklanan bir takım problemler olabilir. Büyüme hormonu verilerek büyüyen çocuklarda, erişkinliğe gelindiğinde depresyon, uyku bozukluğu, kemik erimesi vs. gibi problemler çıkabilir. Bu noktada erişkin kliniklerine hastayı devretmek gerekir çünkü hastanın yine takibi gereklidir.Gerekirse, düşük dozda büyüme hormonu vermeye devam etmek lazım. Yani; pediatrik endokrinolojide tedavisi tamamlanan hasta, erişkin endokrinolojide takip edilmesi gerekir.
bebek.com: - Büyüme geriliği sözkonusu olduğunda “cücelik” de sözkonusu mu? Bir ilişkisi var mı?
Dr. S. Erdal Adal Cücelik genel bir tanımdır. Bir çok nedeni vardır, yani sadece büyüme hormonu eksikliğine bağlı değildir. Bir takım iskelet bozuklukları, ailevi boy kısalığı, tiroid hormonu eksikliği, Down Sendromu, Turner Sandromu, ağır beslenme bozuklukları, vitamin eksikliği gibi... Cücelik tedavisinde nedene bağlı olarak gerekirse büyüme hormonu kullanılır.
16-02-2015
